(174) “૬૦+ ગુજરાતીઓ” ના ચર્ચાચોરે ‘ધનસંચય’નું ગાંઠાળું લાકડું – ભાગ ૧

તાજેતરમાં “૬૦+ ગુજરાતીઓ” ગૂગલ ગ્રુપ (જેમની બુદ્ધિ નાસી ગઈ છે; એમ સામાન્ય રીતે માનવામાં આવે છે – એવા બાળકોને મળવાનો ઓટલો)માં ગ્રુપ મેમ્બર હોવાના નાતે મેં ‘ચર્ચાચોરો’ શીર્ષક હેઠળ નીચે જણાવ્યા મુજબનો એક વિષય ચર્ચાની એરણે મૂક્યો હતો:

“વ્હાલા સીસી જનો,

એક ગાંઠવાળું લાકડું લાવ્યો છું.

पूत कपूत तो क्यों धनसंचय?
पूत सपूत तो क्यों धनसंचय?

ચર્ચાનો મુદ્દો રાષ્ટ્રભાષા હિંદીમાં છે, પણ ચર્ચા ગુજરાતીમાં થાય તે ઇચ્છનીય છે. આપણે હિંદીમાં મહાવરો ઓછો એટલે Cocktail હિંદીનો કોઈ મતલબ ખરો?

તો ગુજ્જુભાઈબહેનો, ચર્ચામાં જોડાઈ જાઓ.”

મારા આશ્ચર્ય વચ્ચે દેશવિદેશના કેટલાય મહાનુભાવો ચર્ચામાં ટોળાબંધ ઊમટી પડ્યા, જેમાં આ આર્ટિકલ લખવાનું શરૂ કરવામાં આવે છે, ત્યાં સુધીમાં મુખ્યત્વે પ્રજ્ઞાજુબેન વ્યાસ, શરદ શાહ, ચન્દ્રવદનભાઈ મિસ્ત્રી, સુરેશભાઈ અને હર્ષદભાઈ જાનીબંધુઓ, ઉત્તમ ગજ્જર વગેરે મુખ્યત્વે રહ્યા હતા. થોડાક દિવસ ચાલેલી ચર્ચાના અંતે હું ફરીવાર મારા નીચેના શબ્દો થકી ચર્ચામાં ટપકી પડ્યો અને એ જ શબ્દો આ આર્ટિકલના સર્જન માટે પ્રોત્સાહક બન્યા. મારા શબ્દો આમ હતા :

“શરદભાઈ અને અન્યો,

મને માફ કરશો કે અહીં હું જે કંઈ લખી રહ્યો હતો, તેમાં એટલો બધો વિસ્તાર થઈ રહ્યો હતો કે આ ચર્ચાચોરામાં આવું લાંબુ લાંબુ કોઈ વાંચે પણ નહિ અને કોઈને રસ પડે પણ નહિ. એટલે જે કંઈ લખાયું તેને કોપી-પેસ્ટ કરીને મારા MSW માં લઈ ગયો છું, જેને આર્ટિકલ રૂપે મારા બ્લોગ ઉપર પ્રસિદ્ધ કરીને આ ચર્ચાચોરા ઉપર તેનો લિંક આપીશ.

એ આર્ટિકલ ક્યારે પ્રસિદ્ધ થાય તે નક્કી ના!!!

એવુંય બને કે એટલું બધું મોડું થઈ ગયું હોય કે ચર્ચાચોરાનો આ રસપ્રદ મુદ્દો “60+ ગુજરાતીઓ” ઉપર એક ભૂતકાળ પણ બની ગયો હોય!

જોઈએ ત્યારે. ‘આગે આગે ક્યા હોતા હૈ!’ ”

હવે હું “60+ ગુજરાતીઓ” ના Discussion Box ઉપરથી આ આર્ટિકલ માટે જે કોપી કર્યું હતું, તે અહીં પ્રથમ પેસ્ટ કરીને પછી આગળ વધીશ. તો મારું એ અધૂરું લખાણ નીચે મુજબ છે:

“શરદભાઈ અને અન્યો,

મારા ગાંઠાળા લાકડાને ફાડવા સૌએ પોતપોતાની રીતે સરસ મથામણ કરી. સૌએ હાથવગા નાના કે મોટા, ધારદાર કે બુઠ્ઠા કુહાડાઓ કે કુહાડીઓ વડે આ ગાંઠાળા લાકડાને ફાડવામાં યથાશક્તિ યોગદાન આપ્યું તેનો મને સંતોષ છે. ગાંઠાળું લાકડું ફાડવામાં કૌશલ્ય જરૂરી હોય છે. અનુભવી કઠિયારો જ એ કામ સફળ રીતે પાર પાડી શકે, કેમકે કુહાડો અને બાવાડાંની કૌવત માત્ર પર્યાપ્ત નથી. ગાંઠના વાઢને પારખીને ત્યાં જ પ્રહાર કરવામાં આવે તો ફાડ પડે, નહિ તો લાકડું ઊછળે અને લાકડું ફાડનારના જ માથામાં ફાડ પડે!

ધનસંચયવૃત્તિને કાં તો વ્યક્તિ પોતે સીમિત કરી શકે અથવા જે તે દેશોની સરકારો કાયદાઓ દ્વારા તેને નાથી શકે. વળી સરકારોને પણ પૂરેપૂરી સફળતાઓ નથી મળતી હોતી, કેમ કે ‘ઊંટે કર્યા ઢેકા તો માણસે કર્યા કાઠડા’ની જેમ ચાલાક પ્રજા કાયદાઓમાંથી છટકબારીઓ શોધી કાઢે અથવા કાયદાઓને જ ન માને એવું પણ બને.

આમ છતાંય એક જ વિકલ્પ બાકી રહે છે કે દુનિયાના તમામ દેશો પ્રવર્તમાન અર્થવ્યવસ્થામાં ધરખમ ફેરફાર લાવીને એવી પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કરે કે માણસ ધનનો સંચય કરવાનું જ ભૂલી જાય! અહીં એવો કોઈ કાયદો લાવવાની વાત નથી, પણ એક પ્રથા જ ઘુસાડી દેવાની વાત છે. પણ, હા એ પ્રથાને સૈદ્ધાંતિક રીતે સ્વીકારાયા પછી એક જ વખત એ કાયદો તો ઘડવો જ પડે. ટૂંકમાં કહું તો પ્રથા લાવવા માટેનો કાયદો અને તેના તરત જ અમલીકરણથી એ પ્રથા રાતોરાત અસ્તિત્વમાં આવી શકે. આમ આવી પ્રથા જ જ્યારે પ્રસ્થાપિત થઈ જાય, ત્યારે વ્યક્તિઓએ તેનું પાલન કરવું જ પડે અને ધનસંચય વૃત્તિને સંપૂર્ણ રીતે નાબુદ ન કરી શકાય, પણ ઓછામાં ઓછી તેને નિયંત્રિત તો જરૂર કરી શકાય.

ચર્ચાનો મુદ્દો તો નીતિશાસ્ત્ર, સમાજશાસ્ત્ર, ધર્મશાસ્ત્ર કે મનોવૈજ્ઞાનિક પાસાને સ્પર્શતો હતો અને હાલ સુધી સૌએ એ જ પરિપ્રેક્ષ્યમાં ચર્ચા કર્યે રાખી છે. પણ, અહીં તે સમસ્યાનો અર્થશાસ્ત્રીય રીતે ઉકેલ લાવવાની વાત છે. હું કોઈ અર્થશાસ્ત્રી નથી, પણ આજથી ચાલીસેક વર્ષ પહેલાં કોઈક મેગેઝિનમાં કોઈક સામાન્ય માણસે એ નુસખાની કરેલી વાત મારા વાંચ્યામાં આવી હતી અને તે વખતે મને તે સ્પર્શી ગઈ હતી. એ મેગેઝિનના અંકને પ્રાપ્ત કરવા મેં આસમાન પાતાળ એક કર્યાં, પણ સફળ થઈ શક્યો નથી, કેમકે એ મેગેઝિનનું નામ સુદ્ધાં મને યાદ નથી. આ 60+ નું ગ્રુપ હોઈ હું આશાવાદી છું કે હું જે આગળ કહેવા જઈ રહ્યો છું, તેની સત્યતા અને વાસ્તવિકતાનો કોઈ એકાદ સાક્ષી તો મને મળી જ રહેશે! હવે પછીનું મારું કથન મારી યાદદાસ્ત ઉપર આધારિત રહેશે, પણ જો એ લેખનું પગેરું કોઈ મારાય વડીલ કે બુઝુર્ગ પાસેથી મળી રહે તો આપણને સૌને મજા પડી જાય! મને આશ્ચર્ય થાય છે કે જે તે વખતે એવા કોઈ અર્થશાસ્ત્રી કે તત્કાલીન નાણાપ્રધાન કે રીઝર્વ બેંકના ધ્યાન ઉપર પેલા બિચારા તમારા મારા જેવા સામાન્ય માણસની વાત કેમ ધ્યાનમાં લેવામાં નહિ આવી હોય!

હવે શરૂઆતમાં એક ઉદાહરણ આપીને હું સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરીશ કે ભારતમાં દશાંશ પદ્ધતિમાં ચલણી નાણું તથા તોલમાપમાં મેટ્રિક પદ્ધતિ લાવવામાં આવ્યાં તે ટાણે લોકોએ હોબાળા મચાવ્યા હતા. પ્રજા અભણ હોવાની દુહાઈઓ આપીને અટપટી એ નવી વ્યવસ્થા કે નવીન વિચારને મુલતવી રાખવા કે દૂરના ભવિષ્ય તરફ હડસેલી દેવાની વાતો થતી રહી, પણ જે તે પ્રવર્તમાન સરકારની મક્કમતાએ એ કામ કરી બતાવ્યું અને આજે આપણને એ સઘળું એવું કોઠે પડી ગયું છે કે હવે તે દરેકને સહજ જ લાગે છે. બસ, તે જ રીતે પેલા અનામી ભાઈની વાત પણ આમ જ અવાસ્તવિક લાગી હશે અને કોઈએ એટલા જ માટે તેને ગંભીરતાથી નહિ લીધી હોય!

આટલે સુધી વાંચકોને લાગ્યું હશે કે અહીં તો ગોળગોળ વાત કરવામાં આવી રહી છે. એવી કઈ પ્રથા, વળી એ પ્રથાને પ્રચલિત થવામાં કેટલો સમય લાગે, દુનિયાના દેશોને આવરી લેવાની વાત વધારે પડતી તો નથી, ધનસંચય કરવાની વૃત્તિ જ શી રીતે નિર્મૂળ થાય વગેરે જેવા પ્રશ્નો આ ચર્ચામાં ભાગ લેનારાઓ અને વાંચકોને થાય તે સ્વાભાવિક છે. કોઈક મારા ચર્ચાપત્રને આટલા સુધી વાંચતાં વાંચતાં આવીને એક વાતની ગાંઠ તો અવશ્ય વાળે કે આ ભાઈની ડાગળી ચસકી તો નથી ગઈ!”

હવે મારી ચર્ચાને આગળ લંબાવું છું, તેમ કહેવા કરતાં મારા માટેના એ પેલા અનામી ભાઈના વિચારોને અથવા તો અર્થવ્યવસ્થાકીય પ્રયોગને મારા સ્મરણ મુજબ સંક્ષિપ્તમાં રજૂ કરીશ. પરંતુ એ માટે મારા વિદ્વાન વાંચકોએ આ લેખના બીજા અને આખરી ભાગની પ્રસિદ્ધિ થાય ત્યાં સુધી રાહ જોવી પડશે.

(ક્રમશ: ભાગ-૨)

– વલીભાઈ મુસા

નોંધ:-

ધારવા કરતાં ઓછી સમયમર્યાદામાં ભાગ- ૧ તૈયાર થઈ ગયો તેનો લેખકને આનંદ છે.