(195) ભાવપ્રતિભાવ – ૧ (સુશ્રી પ્રજ્ઞાબેન વ્યાસ)

ડો. ચન્દ્રવદનભાઈ મિસ્ત્રીના બ્લોગ ઉપર ‘વ્યક્તિપરિચય-મિત્રતા’ શ્રેણીની રચનાઓને કાવ્યકૌશલ્ય કરતાં વિશેષે કરીને ભાવકૌશલ્યના પરિપ્રેક્ષ્યમાં માણવા જેવી છે. “૬૦+ ગુજરાતીઓ” ગ્રુપના હોમ પેજ તથા સ્વાગત સંદેશ ઉપર વયોવૃદ્ધોને બાળકો તરીકે સંબોધવામાં આવ્યાં છે. બાળકોની અનેક ખાસિયતો પૈકીની એક તેમની ‘નિખાલસતા’ સૌને ખૂબ જ પ્રિય હોય છે. ચન્દ્રવદનભાઈની એક બાળકના જેવી નિખાલસ અને કાલીઘેલી ભાષામાં જાણે કે લખાએલી હોય તેવી તેમની વિવિધ વિષયો ઉપરની કાવ્યરચનાઓનો બંધાણી માત્ર હું જ નહિ, પણ અનેકાનેક તેમના વાંચકો પણ છે; જેની પ્રતીતિ આપણને થાય છે જે તે રચના ઉપર ગોઠવાયે જતા કોમેન્ટ્સના ખડકલા થકી.

મારી આ કોમેન્ટના મૂળ પાટે આવું તો ચન્દ્રવદનભાઈએ મને ખાસ નિમંત્રણ પાઠવ્યું હતું કે મારે પ્રજ્ઞાબેન ઉપરના પરિચયકાવ્ય ઉપર કંઈક લખવું, જેનો મેં તાત્કાલિક પ્રત્યુત્તર તો આ શબ્દોમાં આપી દીધો હતો : “પ્રજ્ઞાબેન ઉપરની પોસ્ટ વાંચી, ત્યારનો ઉત્સુક છું કે સરસ કોમેન્ટ મૂકું. પ્રજ્ઞાબેન વિશિષ્ટ વ્યક્તિ હોઈ ખૂબ જ વિચારણાપૂર્વક લખાય તેમ હું ઈચ્છું છું. થોડોક મુડ અને ફુરસદ બેએક દિવસમાં કામને અંજામ અપાવશે જ. વિલંબમાં થોડીક તબિયતની અસ્વસ્થતા પણ કારણભૂત છે.”

મારા પ્રજ્ઞાબેનના વ્યક્તિત્વ અંગેના પ્રતિભાવપ્રવેશ પૂર્વે મારા જ એક ‘આત્મા’ ઉપરના આર્ટિકલમાંના ‘ઈશ્વર’ ઉપરના એક અવતરણનું શબ્દાંતર કરીને કહેવા માગું છું કે “બ્લોગજગતમાં વિસ્તરેલા વિવિધ અને તલસ્પર્શી વિચારો અને ગહન જ્ઞાનને અવલોકીને, હે પ્રજ્ઞાબેન, તમને જાણવા અને સમજવામાં મારી વિચારશક્તિ કમજોર પડે છે, ગોથાં ખાય છે. જ્યાં માંરી બુદ્ધિ અણુંના માપ જેટલું પણ અંતર કાપીને તમને ઓળખવા, તમારી નજીક આવવા મથે છે; ત્યાં તો તમે માઈલો દૂર ચાલ્યાં જાઓ છે.’

આ કોમેન્ટના વાંચકો ઉપરનું અવતરણ વાંચીને વિસ્મયથી પોતાનાં આંગળાંને કરડવાની ચેષ્ટા કરશે, કેમ કે અહીં ભાષાશાસ્ત્રના વ્યતિરેક અલંકારમાં પણ અતિશોક્તિ અલંકાર પ્રયોજાઈ ગયો છે. અહીં સ્પષ્ટતા કરી લેવી હિતાવહ છે કે મારો આશય માત્ર એ જ છે કે પ્રજ્ઞાબેનને જાણવા અને ઓળખવા માટે આપણી પાસે તેમની કૃતિઓ (Comments) માત્ર જ છે અને એ થકી જ તેમને કર્તા અર્થાત્ વ્યક્તિ તરીકે કલ્પવાં કે ઓળખવાં રહ્યાં કે તેઓ આવાં હશે કે તેવાં હશે.

સુજ્ઞ વાંચકો મારી એક વાત સાથે સંમત થશે જ કે આ બાઈ માણસ માત્ર ‘પ્રજ્ઞા’ જ નહિ, પણ ‘સ્થિતપ્રજ્ઞા’ પણ છે. ચન્દ્રવદનભાઈની તેમના જ ઉપરની રચના ઉપર મારો આ પ્રતિભાવ મુકાય છે ત્યાં સુધી તેમનો પોતાનો જ પ્રતિભાવ આપવાની તેમણે જરાય ઉતાવળ કરી નથી. મારા સહિત ચન્દ્રવદનભાઈએ પ્રજ્ઞાબેન પહેલાં પાંચ વ્યક્તિઓ ઉપરનાં પરિચયકાવ્યો આપ્યાં છે, તે પૈકીના બધાએ જ પોતાના પ્રતિભાવ કોમેન્ટ કે મેઈલ સ્વરૂપે આપ્યા છે. આ જે કંઈ લખી રહ્યો છું તે ‘સ્થિતપ્રજ્ઞતા’ કે જેને સહજ અર્થમાં ‘ઠરેલપણું’ કહી શકાય તે સમજાવવા માટે જ છે. આહારશાસ્ત્રમાં જેમ પાચ્ય અને અપાચ્ય ખોરાકોની યાદી હોય છે; તે જ રીતે માનવજીવનમાં કેટલીક ભૌતિક કે અભૌતિક બાબતો એવી હોય છે જેમને પચાવવી કે ન પચાવવી તે વ્યક્તિલક્ષી બાબત હોઈ કોઈ તેમને પચાવી જાણે, તો કોઈને અપચો થઈ શકે છે. આવી કેટલીક અભૌતિક બાબતોમાં પ્રશંસા, કીર્તિ, સન્માન, સમૃદ્ધિ, કૌશલ્ય આદિને ગણાવી શકાય. પ્રજ્ઞાબેન વિષે તેમને પ્રત્યક્ષ કે પરોક્ષ રીતે જાણનારા કબુલ કરશે જ કે આગળ ગણાવેલી અભૌતિક બાબતોને પચાવી જાણનાર આ નારીનું ક્યાંયે ઘમંડ તો શું, તેનો અણસાર સુદ્ધાં પણ જોવા મળશે નહિ.

મેં ક્યાંક પ્રજ્ઞાબેનને તેમના બહુમુખી જ્ઞાનને બિરદાવતાં તેમને “Mini Encyclopedia’ તરીકેનું બિરૂદ આપ્યાનું યાદ છે, પણ મને યાદ છે ત્યાં સુધી તેમણે આ બિરૂદનો સ્વીકાર પણ નથી કર્યો કે અસ્વીકાર પણ નથી કર્યો, અર્થાત્ મૌન જ સેવ્યું છે. મૌન પણ એક અભિવ્યક્તિ છે અને તેને સમજવું એ વાચાળનું કામ નથી. પ્રજ્ઞાબેનના મનોજગતને સુપેરે સમજનાર એમનાં આપ્તજનો જ હોઈ શકે. ચન્દ્રવદનભાઈ કે અન્યોએ તો માત્ર કલ્પનાના ઘોડા જ દોડાવવા પડે. આ અન્યોમાંથી હું મારી જાતને આપમેળે જ બાકાત ગણું છું, તે એટલા માટે કે મેં આ પ્રતિભાવ લખતી વખતે માત્ર કલ્પનાઓનો સહારો લીધો નથી, પણ ઘણી જહેમત ઊઠાવીને શક્ય તેટલું સીમિત સ્રોતોમાંથી પણ તેમના વિષે જાણવાની કોશીશ કરી છે. મારા આ લખાણમાં તેમના વ્યક્તિત્વનું કોઈક પાસું અસ્પર્શ્ય રહેશે તેની ના નથી, પણ જે કંઈ અને જેટલું કંઈ આ લઘુલેખમાં દર્શાવવા જઈ રહ્યો છું, તે માત્ર યથાર્થ જ નહિ, પણ પ્રજ્ઞાબેનને સ્વીકાર્ય પણ રહેશે તેવું મારું દૃઢ માનવું છે.

બ્લોગજગતમાં એવા કેટલાય ઈસમો હોઈ શકે જે પોતાનો કોઈ બ્લોગ ન ધરાવતા હોય અને છતાંય જ્ઞાનવર્ધક અને મનોરંજક એવી આ પ્રવૃત્તિમાં પ્રતિભાવક તરીકે ગળાડૂબ રહેતા હોય. સામાન્યત: કોમેન્ટ બોક્ષમાં ઈ-મેઈલ Id ઉપરાંત પોતાની કોઈ વેબ હોય તો તે પણ દર્શાવી શકાતી હોય છે, જે દ્વારા કોમેન્ટના વાંચકોને પોતાની વેબ ઉપર આવવા આકર્ષી શકાય છે. પ્રજ્ઞાબેને મારા ખંખાખોળા મુજબ હજારોના આંકમાં પોતાની વિદ્વતાપૂર્ણ કોમેન્ટ્સ મૂકી હોવા છતાં તેમણે એવી નિસ્પૃહતા બતાવી છે કે જાણે તેમનો સંકલ્પ હોય કે ‘નેકી કર, કૂએમેં ડાલ!’. ચન્દ્રવદનભાઈએ તેમની અંગત જાણકારી વિષેની અનેક પરિકલ્પનાઓ (Hypothesis) કરી છે, પણ પ્રજ્ઞાબેનનો કોઈ બ્લોગ હોવા ન હોવા અંગેની મારી ધારણાનું પલ્લું બ્લોગ હોવા તરફ વધુ ઢળે છે. ખરેખર, જો એમનો કોઈ બ્લોગ સક્રીય હોય, તો તેમણે ભલે જાહેર તરીકે નહિ તો અંગત તરીકે પણ પાસવર્ડ હેઠળ સુરક્ષિત રાખીને પોતાને યોગ્ય લાગે તેવા પસંદગીના વાંચકો માટે ખુલ્લો મૂકવો જોઈએ.

પ્રજ્ઞાબેન માટે મેં કોઈક જગ્યાએ તેમના પ્રતિભાવ ઉપર મારો પ્રતિભાવ આપતાં તેમને ‘વિદુષી’(વિદ્વાન સ્ત્રી) તરીકે ઓળખાવ્યાં છે. તેમના માટેનું આ વિશેષણ સંપૂર્ણતયા એટલા માટે બંધબેસતું છે કે તેમણે અનેકાનેક બ્લોગ ઉપર મૂકાતા એવા કોઈ વિષયને પોતાના પ્રતિભાવથી વંચિત રાખ્યો નથી. ગુજરાતીઓ માટે સહજ એવા ત્રિભાષી જ્ઞાન ઉપરાંત એમનું સંસ્કૃત અને ઉર્દુ ઉપરનું પ્રભુત્વ પ્રશંસાપાત્ર છે. થોડીક તેમના મિજાજ (સ્વભાવ) વિષેની વાત કહું તો તેઓ જેટલાં ધીર અને ગંભીર છે તેટલાં જ રમુજી પણ છે. તેમની રમુજવ્રુત્તિ સહજ હોવા ઉપરાંત ઊંચા ધોરણની પણ છે, જેની પ્રતીતિ આપણને ‘હાસ્ય દરબાર’ ના ફલક ઉપર થયા વિના રહેશે નહિ. 60+ ગુજરાતીઓનું ગૂગલ ગ્રુપ પરિપક્વ અને વિદ્વાન સભ્યો ધરાવતું હોઈ ત્યાં પણ તેમની વિદ્વતા સોળે કલાએ ખીલતી અનુભવાશે. વળી એટલું જ નહિ, પોતે તમામનાં મોટાં બહેન હોય તે રીતે બધાયને વિવિધ બાબતે મુલ્યવાન Tips આપવાનું પણ ચુકતાં નથી.

અહીં હું મારા આ લેખના સમાપનની નજીક પહોંચી ગયો હોઈ તેમના વ્યક્તિત્વના એક ઉજળા પાસાને જાહેર કર્યા સિવાય રહીશ નહિ, અને તે એ છે કે તેમણે બ્લોગજગતના નવોદિત નિશાળિયાઓને પોતાના પ્રતિભાવોથી પ્રોત્સાહિત કર્યા છે. એવા કોણ જાણે કેટલાય ઊગતા સિતારાઓને પોતાના જ્ઞાન અને પ્રશંસાના ભલે ને બે શબ્દો જ હોય તે થકી પોતાનું પૂરક તેજ પૂરું પાડીને દેદિપ્યમાન બનાવ્યા હશે જ.

અંતે હું પ્રજ્ઞાબેન અને ચન્દ્રવદનભાઈને વિનંતી કરીશ કે મારા આ પ્રતિભાવમાં જાણે કે અજાણે કોઈ ક્ષતિ રહી ગઈ હોય અથવા કોઈ અણગમતી બાબત લખાઈ ગઈ હોય તો મને દરગુજર કરે.

ગુણાનુરાગી,

વલીભાઈ મુસા

નોંધ : – સુશ્રી પ્રજ્ઞાબેન વ્યાસનો બ્લોગ “Niravrave” જાણવા મળી ગયો છે.