(218) તમાકુત્યાગના પ્રયોગો અથવા મારી શરમકથા – ૨ (ક્રમશ:)

કસ્તુરીમૃગને ખબર નથી હોતી કે તેની પોતાની નાભિમાંથી જ કસ્તુરીની સુગંધ આવે છે અને એ બિચારું કસ્તુરીની તલાશમા પર્વત પર્વત, જંગલ જંગલ ભટક્યે જ જતું હોય છે. ગુમશુદા બાળકની શોધમાં બહાવરી બનીને દરબદર ભટકતી કોઈ ધુની માતાને એમ કહેવામાં આવતું હોય છે કે તેની કમરે તેડાએલું બાળક અન્ય કોઈનું નહિ, પણ તેનું પોતાનું જ છે! બસ, આવું જ થતું હોય છે મારા તમારા જેવા અનેકોના જીવનમાં કે તેમની સમસ્યાઓના ઉકેલ તેમની પાસે જ હોવા છતાં તેઓ અત્ર, તત્ર, સર્વત્ર તેની તલાશ અર્થે પરિભ્રમણ કર્યે જતા હોય છે. મારા આ કથન સંદર્ભે પ્રાચીન કવિ ધીરા ભગતની કૃતિ “તરણા ઓથે ડુંગર”ને ટાંકીશ જેનાથી મારા સુજ્ઞ વાંચકો સુવિદિત થશે કે ઘણીવાર માનવજીવનની કોઈ ડુંગરસમાન સિદ્ધિઓ કે વૈજ્ઞાનિક શોધસંશોધનો આડે એક ક્ષુદ્ર તણખલું માત્ર જ હોય છે અને તે સહજ રીતે જ દૂર થઈ જતાં પેલું મહત્વનું લક્ષ્ય જે અદૃશ્ય હોય છે તે દૃશ્યમાન થઈ જતું હોય છે.

તમાકુના વ્યસનમાંથી મુક્ત થવાના મારા અસફળ પ્રયત્નો મારા વ્યસનની અર્ધી સદી ઉપરાંતની અવધિ દરમિયાન અવિરત ચાલુ જ રહ્યા. મારા ભાગ્યની વક્રતા ગણો કે જે ગણો તે, પણ હું તમાકુના વ્યસન આગળની મારી લાચારીના એક માત્ર અપવાદ સિવાય (આત્મશ્લાઘા જેવું લાગે તો માફી ચાહું છું!) મારા સમગ્ર જીવનકાળમાં દૃઢ નિશ્ચયબળે કોણ જાણે કેટકેટલાય સંઘર્ષોમાંથી ઈશ્વરકૃપાએ હું પાર ઊતર્યો છું. માનવીમાત્રમાં એકાદ એવી કમજોરી હોય જ છે અને મારા દુર્ભાગ્યે મને મારી આ કમજોરી સાથે પનારો પડ્યો.

આજે સમગ્રતયા  તમાકુના વ્યસનત્યાગની મન:સ્થિતિએ હું જે આવી શક્યો છું, તેના નિમિત્તમાં સાવ સામાન્ય ગણી શકાય એવી એક ઘટના કારણભૂત બની છે. મારા નેટર અને બ્લોગરમિત્રો વિદ્વાન એવા સુરેશભાઈ જાનીથી સુપરિચિત હશે જ અને જેઓ તેમનાથી અપરિચિત હોય તેઓ જાણવા જેવા એ માણસને અવશ્ય જાણી લે તેવી ભલામણ કરું છું. મારી શોખ (‘વ્યસન’ શબ્દ જાણીબૂઝીને ટાળું છું!) બની ગએલી ત્રણ વર્ષ ઉપરાંતની બ્લોગીંગ પ્રવૃત્તિ દરમિયાન અસંખ્ય ભાઈબહેનો સાથે કેવા આત્મીય સંબંધોથી હું બંધાયો છું તે મારા જન્મદિવસ ઉપરના મને મળેલા સંદેશાઓના પ્રતિભાવરૂપે 60+ ગુજરાતીઓ ગ્રુપ ઉપરના મારા આ શબ્દો થકી જાણી શકાશે “નીચે મારા Signature સૂચક નામને લખવા પહેલાં કવિ કાલિદાસ રચિત ‘કુમારસંભવમ્” માં શિવજીના મુખે પાર્વતીજીને સંબોધાએલો સંવાદ “તપથી ખરીદાએલો હું તારો દાસ છું” યાદ કરું છું અને નેકદિલે મારા મનોભાવને પ્રગટ કરતાં કહું છું, આ શબ્દોમાં કે :- આપ સૌની ભલી લાગણીઓથી ખરીદાએલા દાસ સમાન એવો હું, વલીભાઈ અત્રેથી વિરમું છું.”

અહીં અન્ય મિત્રોની માફી સાથે નિખાલસભાવે કહું તો જિંદગીના ઉત્તરાર્ધના અંતિમ ચરણે આવી ઊભેલા એવા મારા માટે આપ સૌ કોઈ એટલા જ સરખા એવા મારા પ્રિય મિત્રો છો, પણ અમે સુરેશભાઈ અને વલીભાઈ કોઈક ઋણાનુબંધે સુરેશ-વલી ભાઈભાઈ બની ગયા છીએ. અમે બંને <70 છીએ અને સુરેશભાઈ મારાથી બેએક વર્ષ નાના છે, પણ અનુભવે અને સઘળાં વાને તેમને મારાથી 22+ વર્ષ મોટા મોટાભાઈ ગણું છું. અમે એકબીજાને ઓળખતા થયા એ તો કદાચ મહિનાઓમાં ગણાય, પણ સંબંધો એવા તો ગાઢ થયા છે કે જાણે અમે બચપનથી જ એકબીજાના પરિચયમાં હોઈએ. અમને બંનેને પાઈની પેદાશ નહિ અને ઘડીની પણ નવરાશ નહિ તેવું હોવા છતાં અમે પરસ્પર મેઈલ, એકબીજાના લેખો ઉપરના ભાવપ્રતિભાવ અને ટેલિફોનીક વાતચીતથી ભાગ્યે જ કોઈક દિવસ મુક્ત રહ્યા છીએ. હવે મારા વાંચકોની તાલાવેલીનો અંત લાવવા મારા લેખના મુખ્ય વિષયે આવું છું અને હાલ સુધી આપ સૌને લબડવવા બદલ માફી માગીને આગળ વધું છું.

અમારી વચ્ચેની મેઈલની આપલે દરમિયાન એક એવી મેઈલમાં મેં મારા તમાકુના વ્યસનનો જિક્ર કરતાં એક વાક્ય આ પ્રમાણે લખ્યું હતું :“તમાકુ ચાવવાના વ્યસનથી મને માત્ર એક જ એવો એ લાભ પ્રાપ્ત થયો છે કે હું નિર્વ્યસની માણસોને માનની નજરે જોતો થયો છું!” બસ, મારા જ કબુલાતનામા (Confession) ના આ શબ્દો હાસ્યદરબાર ઉપરનાં મારાં લખાણોના પ્રભાવ હેઠળ કે મારી રમુજી શૈલીની આદતના પ્રતાપે લખાયા હોય પણ તે મારા માટે એક Turning Point બની રહ્યા! સુરેશભાઈને મેઈલ તો Click થઈ ગઈ, પણ મારા મનમાં એ શબ્દો જુદી રીતે Click થઈ ગયા અને હું મારી જાતને પૂછી બેઠો કે ‘જો હું નિર્વ્યસની માણસોને માનની નજરે જોતો હોઉં, તો એ નિર્વ્યસની માણસો મને કેવી નજરે જોતા હશે!’ એવા નિર્વ્યસની માણસોમાં મારા મિત્રો, સ્નેહીઓ કે કુટુંબીજનો આવી જાય અને તે સૌ બિચારાં મારી માનમર્યાદા કે લાગણીઓ સાચવવા ખાતર કે પછી તમાકુના વ્યસન સામેની મારી લાચારીને સમજવાના કારણે ભલે ચૂપ રહ્યાં હોય, પણ તેમના મનથી તો હું સાવ અધમ જ ગણાતો રહ્યો હોઈશ તે સર્વથા સત્ય હકીકત હોવી જ જોઈએ! આમ જાણ્યેઅજાણ્યે આ એક જ વિચાર મને આંતરિક રીતે વલોવતો રહ્યો અને મને મારા મને નવનીતરૂપ સુખદ એવું એ પરિણામ પ્રાપ્ત થયું કે જે મારા જીવન દરમિયાન નાનેરાંની વિનવણીઓ, મોટેરાંની શિખામણો અને ડોક્ટરોની સલાહોથી પ્રાપ્ત્ત ન થઈ શક્યું. સુરેશભાઈ પણ સામાન્ય રીતે મારી કોઈક મેઈલના ટૂંકા જવાબો પણ આપ્યા વિના રહે નહિ અને આ અંગેનું તેમનું ભેદી મૌન એક પ્રવચનનું કામ કરી ગયું.

વિશ્વભરના યુવાવર્ગ અને એમાં ય ખાસ કરીને કોલેજિયનોને નઠારી સોબત અને ખર્ચનાં નાણાંની આસાન ઉપલબ્ધિના કારણે વ્યસનોનો વાયરસ આસાનીથી લાગુ પડી જતો હોય છે. સદભાગ્યે યુવતીઓમાં આવાં વ્યસનોનું પ્રમાણ ઓછું જોવા મળે છે. માદક દ્રવ્યોનું વ્યસન તો યુવાવર્ગને શતમુખે તબાહ કરી નાખતું હોય છે. આવા લોકો માટે વ્યસનોથી બચવું કે ભોગ બની ગએલા હોય તો જલ્દીથી બહાર નીકળી જવું એટલા માટે જરૂરી બની જાય છે કે તેમને જીવનની એક લાંબી મઝલ કાપવાની હજુ બાકી હોય છે. મારા જેવા સ્મશાન કે કબ્રસ્થાનના દરવાજાની ખૂબ જ નજીક પહોંચી ગએલા એવા જીવનના આખરી દિવસોમાં વ્યસન છોડી બતાવે એમાં કોઈ પરાક્રમ નથી, કેમ કે એ તો વૃદ્ધા પતિવ્રતાવાળી વાત જેવું છે. ‘પોલું તો સૌ કોઈ વગાડે, સાંબેલું વગાડે તે જ ખરો’ એ ઉક્તિ સ્વયં ઘણું કહી જાય છે.

હું મારા લેખના સમાપને આવી પહોંચ્યો છું. હું સાહિત્યસર્જકની સાથે સાથે વિવેચક પણ છું. સાહિત્યના Protocol (શિષ્ટાચાર) અને રસનિષ્પત્તિની આચરસંહિતાનો ભંગ કરીને પણ મને ખુલ્લા શબ્દોમાં કહેવા દો કે તમાકુ ખાવા, પીવા કે સૂંઘવા જેવાં સદોષ કે નિર્દોષ વ્યસનો ઉપરાંતનાં દારૂ કે અન્ય કેફી દ્રવ્યોનાં સેવનની લતના રવાડે કદીયે કોઈ ચઢશો નહિ; ચઢવું સહેલું છે પણ એક વખત ચઢ્યા પછી ઊતરવું આસાન નથી. કોઈ પણ પ્રકારના નામે વ્યસનથી બચવું, વ્યસન પડી ગયું હોય તો સત્વરે તેમાંથી બહાર નીકળી જવું અને અન્યોને એવાં વ્યસનોથી બચાવવા કે મુક્ત કરવા પ્રયત્નશીલ રહેવું એ મારા આ લેખનો સંદેશ છે. તમાકુ ચાવવાના વ્યસનમાંથી મુક્ત થવાના મારા સંઘર્ષમાં બાહ્ય મદદો મારા માટે નિષ્ફળ પુરવાર થઈ, પણ મને મળેલી મારી આંતરિક મદદ જ મને સહાયરૂપ નીવડી. એક અંગ્રેજી કહેવતને ગુજરાતીમાં જ દર્શાવી દઉં અને પછી આપણે છૂટા પડીએ. ‘ઘોડાને પાણી સુધી દોરીને તો લઈ જઈ શકાય, પણ તેને પાણી પીવાની ફરજ તો ન જ પાડી શકાય!’

ધન્યવાદ.

– વલીભાઈ મુસા

નોંધ :-

(217) તમાકુત્યાગના પ્રયોગો અથવા મારી શરમકથા – ૧ માટે અહીં ક્લિક કરો.

(૫૧૪) તમાકુત્યાગના પ્રયોગો અથવા સાચે જ મારી શરમકથા – ૩ માટે અહીં ક્લિક કરો.

(૫૧૫) તમાકુત્યાગના પ્રયોગો અથવા મારું પરોપદેશે પાંડિત્યમ્ – ૪ માટે અહીં ક્લિક કરો.

(૫૧૬)  તમાકુત્યાગના પ્રયોગો અથવા મારી સાફલ્યકથા – ૫ માટે અહીં ક્લિક કરો.