Tag Archives: Anton Chekhov
(329) In Light Mood (Introduction) – Prof. Mukesh Raval (2)
In his one more series of articles which he titled as “Seldom such posts” he takes upon a popular debatable topic and takes the reader deep within the topic with his new found dimensions and innovative interpretations. His mind is such a fertile land that it grows newer and newer ideas. One such idea is “Shoe missiles”. In his article on “The sense of humor”, he Quotes then Prime Minister of Britain, Winston Churchill. I restrict myself to quote that conversation as the readers would love to find it out and read for themselves.
અતિ સંવેદનશીલતા
કેટલાંક વર્ષો પહેલાં વિશ્વસાહિત્યમાંથી ગુજરાતીમાં અનુવાદિત થએલી કેટલીક વાર્તાઓ મેં વાંચી હતી. આજે મારા આર્ટિકલના વિષયમાં રશિયન વાર્તાકાર એન્ટોન ચેખોવ (Anton Chekhov)ની વાર્તા ‘The Death of a Government Clerk’ (એક સરકારી કારકુનનું મૃત્યુ) કેન્દ્રસ્થાને છે. હું મારા વિષયમાં પ્રવેશવા પહેલાં આ વાર્તાનો ટૂંકસાર આપીશ.
વાર્તાનું મુખ્ય પાત્ર છે, એક સરકારી કારકુન. તે થિયેટરમાં એક સંગીતપ્રધાન નાટક જોવા જાય છે, તેને છીંક આવે છે, અજાણતાં અને અકસ્માતે આગળની બેઠક ઉપર બેઠેલા એક ઓફિસરના માથાની ટાલ ઉપર તેનું થૂંક ઊડે છે અને શિષ્ટાચારભંગના અપરાધભાવે તે માફી માગે છે. પેલો ઓફિસર આ વાતને હળવાશથી લેતાં બોલે છે, ‘કોઈ વાંધો નહિ, કોઈ વાંધો નહિ!’; પરંતુ કારકુન આ જવાબથી સંતુષ્ટ થતો નથી. તે ફરી એકવાર ઈન્ટરવલમાં પેલા ઓફિસરની માફી માગે છે. આ વખતે ઓફિસર થોડોક ગુસ્સે થઈને કહે છે, ‘અરે! ખૂબ થયું… હું આ વાતને ભૂલી જ ગયો છું અને તું એનું એ જ ચાલુ રાખે છે!’
પછી તો કારકુન તેની પત્નીની સલાહ લઈને પેલા અધિકારીને તેની ઓફિસમાં ફરી એકવાર મળે છે અને ખુલાસો કરવાની કોશીશ કરે છે કે તે ઈરાદાપૂર્વક તેમના માથા ઉપર થૂંક્યો ન હતો અને તેથી તેને માફ કરવામાં આવે! આ વખતે તો ઓફિસરે પોતાનો પગ જમીન ઉપર જોસથી પછાડતાં અને ગુસ્સાથી આખા શરીરે ધ્રૂજતાં ધ્રૂજતાં બરાડા પાડીને કહ્યું, ‘અહીંથી તું દૂર થા!’ ઓફિસરના અમર્યાદ ગુસ્સાથી કારકુન હતાશા અનુભવે છે અને ભાંગી પડે છે. હવે તો તેને એટલો બધો આઘાત લાગે છે કે સીધો જ તે યંત્રવત્ તેના ઘરે જાય છે. તે તેનો યુનિફોર્મ પણ ઉતારતો નથી, સોફા ઉપર સૂઈ જાય છે અને મરી જાય છે.
ઉપરોક્ત વાર્તા રમૂજભરી રીતે આગળ વધતી જાય છે, પણ તેનો અંત કરૂણ આવે છે. પોતાના નજીવી વાત ઉપરના અતિ સંવેદનશીલપણાના કારણે કારકુનનું મૃત્યુ નીપજે છે. નિ:શંક, અહીં અતિશયોક્તિ જોવા મળે છે, પણ ખરેખર તો અહીં માનવસ્વભાવની કમજોરી ઉપર પ્રકાશ ફેંકવામાં આવ્યો છે. અતિ સંવેદનશીલ લોકો અન્યો સાથેની પોતાની બાબતોને પાર પાડવામાં નિષ્ફળ પુરવાર થતા હોય છે. ખૂબ જ નાજુક સંવેદનશીલતા એ ભોગ બનનારને બિનજરૂરી માનસિક ભારણ કે ત્રાણ તરફ એવી રીતે ધકેલી દે છે, કે જેના પરિણામે વ્યક્તિ હતાશા કે ઉત્સાહભંગની સ્થિતિમાં મુકાઈ જાય છે અને તેનો વિકાસ સ્થગિત થઈ જતો હોય છે. આલ્ફ્રેડ એડલર (Alfred Adler) નામના ઓસ્ટ્રીયન મનોચિકિત્સકે અવલોકન કર્યું છે કે, ‘વધારે પડતી સંવેદનશીલતા એ લઘુતાગ્રંથિની લાગણીઓને અભિવ્યક્ત કરે છે.’ બધાયથી એ સુવિદિત છે જ કે લઘુતાગ્રંથિથી પીડાતી વ્યક્તિ પોતાના જીવનમાં કે અન્ય કોઈપણ ક્ષેત્રમાં પ્રગતિ કરી શકે નહિ. હવે આપણે આ લેખના વિષયમાં થોડાક ઊંડા ઊતરીએ.
અતિ સંવેદનશીલતાનો અતિરેક આપણી પ્રારંભિક લાગણીઓને અન્યને સૂગ ઉત્પન્ન કરી દે તેવી સ્થિતિમાં લાવી દે છે. આ વાતને અન્ય શબ્દોમાં સમજીએ તો વધારે પડતી ઉદારતા કે ઉદાત્ત ભાવના કોઈકવાર બીજાને સંકુચિતતા જેટલી જ ત્રાસરૂપ નીવડતી હોય છે. આવું જ અતિ આભારવશતાની લાગણીની બાબતમાં પણ બની શકે, જ્યાં તેનો અતિરેક તિરસ્કારજનક બની જાય છે. આવી અસહ્ય વર્તણુંક સામેની વ્યક્તિના સલામત અને સંસ્કારી જીવન ઉપર વિપરિત અસર કરે છે.
હું મારા ખુલ્લા મને ડેનિસ ફરાના (Dennis Farana) નામના એક અમેરિકન ફિલ્મ અને ટી.વી. અભિનેતાને ટાંકતાં અચકાઈશ નહિ. તે નિખાલસભાવે પોતાની જાત માટે કબૂલે છે કે, ‘હું અમર્યાદ સંવેદનશીલ માણસ છુ. હું મારા માથા ઉપરનો ટોપો (Hat)પડી જાય તો પણ રડી પડું છું. હું કોઈ છોકરી જેમ વાતવાતમાં રડી પડે તેવું મારે થઈ જાય છે. નજીવી બાબતો પણ મને બેચેન બનાવી દે છે, અને હું રડ્યા જ કરું છું; બસ, દરેક વખતે રડ્યા જ કરું છું. હું ખુશીના પ્રસંગે પણ રડી બેસું છું.’ આગળ તે ઉમેરે છે, ‘તમે પણ જો મારા જેવા અતિ લાગણીશીલ હો તો તમે કંઈક એવી ‘કોઈક વસ્તુ’ તરફ વળી જાઓ કે જેનાથી તમને સારું લાગે.’ હું અહીં તેની પસંદગીની ‘કોઈક વસ્તુ’ના શબ્દોને કાપી નાખું છું, કેમ કે તે સુસંસ્કૃત માણસ માટે ઈચ્છનીય નથી. તમે તેના કરતાં વધારે સારી ‘કોઈક વસ્તુ’ પસંદ કરી શકો છો; જે શરીર, મન અને આત્માને નુકસાનકારક ન હોય. ફક્ત અતિ સંવેદનશીલતા ઉપર કાબૂ મેળવવાના જાતપ્રયત્નના ભાગ રૂપે કોઇ અનિચ્છનીય વિકલ્પ તો ન જ પસંદ કરવો જોઈએ.
ચાર્લ્સ હોર્ટન કૂલે (Charles Horton Cooley) એક સમાજશાસ્ત્રી છે, જેમણે કહ્યું છે કે, ‘મધ્યમ કક્ષા કરતાં થોડોક વધારે હોશિયાર, વિચક્ષણ અને વધારે સંવેદનશીલ ન હોય તેવો કોઈપણ માણસ પ્રતિભાસંપન્ન માણસ કરતાં દુનિયામાં વધુ આગળ નીકળી જતો હોય છે.’ આ વિધાન સ્વયંસિદ્ધ હોઈ તેને સમજાવવાની કોઈ જરૂર હોવાનું મને લાગતું નથી, તો પણ એટલું તો કહીશ કે આ વિધાન મારા અગાઉના વિચારોને પુરસ્કૃત કરે છે કે કોઈ પણ માણસ માટે પોતાની જાતને ઊંચે લઈ જવામાં અતિ સંવેદનશીલતા એ ભારે અવરોધરૂપ બાબત બનતી હોય છે.
છેલ્લે, હું મારા વાંચકોને એક જ ટીપ આપીશ જેનાથી તમે જાતે જ જાણી શકશો કે તમે સ્વભાવગત જ અતિ સંવેદનશીલ વ્યક્તિ છો કે નહિ. આ સાવ સરળ છે કે જ્યારે તમે પોતાની દુભાયેલી લાગણીઓ અંગેની કોઈ વાત સામે જે કોઈ મળતું જાય તેને તમે કહેતા જ ફરો, ત્યારે તમારે માની જ લેવું પડે કે તમે અતિ સંવેદનશીલતાની માનસિક બીમારીના એક દર્દી છો! મારા ભલા વાંચકો, તમારી લાગણી ઘવાયાની વેદનામાં જરૂર તમે તમારા નિકટના મિત્રો કે જીવનસાથીને સહભાગીદાર બનાવી શકો; પણ તમે તમારી સમસ્યાની લોકો આગળ જાહેરાત કરતા જ રહો તેમાં તમારી માત્ર મુર્ખાઈ જ નહિ, તે વ્યર્થ પણ છે. મારી આ વાતના અનુમોદનમાં લો હોલ્ટ્ઝ (Lou Holtz)નું રસપ્રદ વિધાન આપીશ, જે આ પ્રમાણે છે : ‘તમારી સમસ્યાઓને લોકો આગળ કહેતા ફરો નહિ; કેમ કે, એંસી ટકા લોકો તમારી વાત તરફ ધ્યાન આપશે જ નહિ અને બાકીના વીસ ટકા લોકો ખુશ થશે એ જાણીને કે તમારે જે તે સમસ્યા છે!’
આશા રાખું કે મારો આર્ટિકલ તમને ગમ્યો હશે તો ખુશ થયા હશો જ.
વંદનસહ,
વલીભાઈ મુસા
Over Sensitiveness
Click here to read in Gujarati
Some years ago, I had read a book of collected short stories from other languages of the world which were translated into Gujarati. A Russian story by Anton Chekhov titled as THE DEATH OF A GOVERNMENT CLERK is the base of the theme of my Article here. Before I go to my subject, I would like to present here its summary in brief.
The main character of the story is a Government clerk. He goes to gaze an opera, sneezes, spatters on the bald head of an officer sitting in front seat accidentally and apologizes feeling the guilt of breach of good manners. The officer takes it easy by saying ‘never mind … never mind’, but the clerk is not satisfied with the response. He, once again, apologizes in the interval. This time the officer is little annoyed. He says, “Oh, that’s enough . . . I’d forgotten it, and you keep on about it!”
Further, seeking advice of the wife, the clerk meets the officer once again in his office and tries to explain that he had not spattered intentionally and requests to excuse him. The officer, stamping his foot forcefully down on the ground and shaking all over his body with anger, shouts loudly “Be off”. The extreme anger of the officer makes the clerk nervous and collapsed. Now, he is shocked too much and in a staggering state reaches home mechanically. He doesn’t even take off his uniform, lies down on the sofa and dies.
The above story moves on humorously, but at the endit becomes tragic. The death of the clerk occurs due to his over-sensitiveness on a minor issue. No doubt, we may find some exaggeration here, but it really highlights one of the weaknesses of human nature where many oversensitive people fail in dealing of many affairs with the people. The delicate sensitiveness pushes the victim towards unnecessary tension and it becomes the cause of depression. As a result, one’s progress comes in the state of stagnation. Alfred Adler, an Austrian Psychiatrist, has observed, “The exaggerated sensitiveness is an expression of the feelings of inferiority”. It is well known to all that any individual suffering from inferiority complex cannot make any progress in its life and in any of its field. Now, let us go some deep into the topic of this Article.
An exaggeration of over-sensitiveness makes our primary emotions somewhat disgusting; that is to say that a good virtue of generosity sometimes becomes painful to others just like the meanness and gratitude also hateful as ingratitude. Thus, such behavior affects the safe and civilized life of a person adversely.
With my open mindedness, I won’t hesitate to quote Dennis Farana, an American film and TV actor; who has frankly said for himself as “I am extremely –extremely sensitive. I can cry at the drop of a hat. I am (like) such a girl when it comes to that. Anything upsets me. I cry all the time. I cry when I am happy too.” Further, he added, “If you are a sensitive person like me, you turn to something that makes you feel good.” I have cut here his own further ‘something’ which is not desirable for a civilized person. One may opt any better ‘something’ rather than his own which may not be harmful to body, brain and even soul just only to be the self-supporter to overcome over-sensitiveness.
Charles Horton Cooley, an American Sociologist, has said, “A talent somewhat above mediocrity, shrewd and not too sensitive, is more likely to rise in the world than genius.” This quote is self explanatory and also supporter to my previous thought that over sensitiveness is the toughest obstacle in the way of uplifting the self.
Lastly, I’ll give you a single tip to know yourselves whether you are oversensitive by nature. It is very simple – when you start to complain about your feelings hurt to everybody who-so-ever comes across you, understand clearly that you are a psychic case of over-sensitiveness. My good Readers, do share your feelings with your nearest friends or spouse to lighten your grief; but to announce your problem publicly is not only foolish but useless also. A very interesting quotation of Lou Holtz will justify what I have said just. It is as “Don’t tell your problems to people; eighty percent don’t care, and other twenty percent are glad you have them.”
Hope you felt good if my Article was interesting one,
Regards,
– Valibhai Musa
Dtd.: 26th November, 2007
Subscribe to William’s Tales by Email
William’s Tales (Bilingual Multi Topic Reads) 
[…] Click here to read in English […]