(219) જાણે કે મિ. જેફ (Jeff) જીવિત જ છે!

Click here to read in English with Image

આ આર્ટિકલને લખતાં હું શબ્દાતીત વ્યથા અનુભવી રહ્યો છું, કેમકે મારા અગાઉના બ્લોગ “A full circle swallowed 22 years” (એક સંપૂર્ણ પરિક્રમા ૨૨ વર્ષ ઓહિયાં કરી ગઈ) ના નાયક (Hero) હવે આપણી વચ્ચે નથી. લેખનું શીર્ષક વિશિષ્ટ અને તત્વજ્ઞાનીય રીતે ગહન અર્થ ધરાવનારું છે, પણ અહીં તેનું અર્થઘટન કે તેની ચર્ચા કરવાનો કોઈ અવકાશ નથી.

હું લગભગ અર્ધી સદી સુધીના ભૂતકાળ તરફ પાછો ફરું છું, જ્યારે કે અમે બંને પ્રથમ વાર વોલિબોલના મેદાન ઉપર એકબીજાને મળ્યા હતા અને એ પહેલી જ મુલાકાતે અમારી વચ્ચે મિત્રાચારીના અંકુર ફૂટ્યા હતા. વર્ષો વીતતાં જતાં અમે એકબીજાના ભાઈ સમાન બની રહ્યા અને અમારી દોસ્તીની સમગ્ર સમયાવધિ દરમિયાન અમે એકબીજા સાથે હૃદયના હર્ષશોકને વહેંચતા રહ્યા. આટલા લાંબા સમય દરમિયાન છેલ્લાં સાત વર્ષને બાદ કરતાં અમે ભાગ્યે જ એકાદ હજાર દિવસ સાથે રહ્યા હોઈશું. મિ. જેફ પરદેશમાં અને હું અહીં ભારત ખાતે જ રહ્યો હોવા છતાં અમારી વચ્ચેનો નિયમિત પત્રવ્યવહાર એવો રહ્યો કે અમને કદીય એવું લાગ્યું ન હતું કે અમારી વચ્ચેનું ભૌતિક અંતર અમને એકબીજાથી વિખુટા પાડી શક્યું હોય!

 

(181) આખરી અંજલિ – સંવેદનાના સૂર (સૌજન્ય લેખ)

Click here to read Gujarati Article with Image & Preamble in English

મારા અગાઉના આર્ટિકલ “As if Mr. Jeff is alive!” (જાણે કે મિ.‘જેફ’ જીવતા જ છે!) ને વાંચ્યા પછી મારા કેટલાક વાંચકોએ મને વિનંતિ કરી કે મિ.‘જેફ’ (જાફરભાઈ) ઉપર ગુજરાત સમાચારમાં શ્રી નસીર ઈસ્માઈલીએ ‘સંવેદનાના સૂર’ શીર્ષકે લખેલા લેખને આ ફલક ઉપર પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવે. તદનુસાર, સ્કેન કરેલો સદરહુ લેખ આ પ્રસ્તાવના સંલગ્ને સામેલ છે.

આ તબક્કે હું હેન્રી ફોર્ડ (Henry Ford) ના શબ્દો ટાંકીશ જે આ પ્રમાણે છે કે “ભેગા મળવું એ શરૂઆત છે, ભેગા જળવાઈ રહેવું એ વિકાસ છે અને ભેગા કામ કરવું એ સફળતા છે.” અહીં રજૂ કરવામાં આવનાર લેખ પોતે જ સ્વયં સ્પષ્ટ છે કે કેવી રીતે મારા મિત્ર મિ. જેફ પોતાના ધંધાકીય કાર્યક્ષેત્રમાં સફળ માણસ તરીકે પુરવાર થયા. એ લેખના લેખકે તો એક જ પ્રસંગ વર્ણવ્યો છે, પણ હું તો એવા સેંકડો પ્રસંગોનો સાક્ષી છું કે તેમણે કેવી રીતે પોતાના ગ્રાહકો જાણે કે તેમનાં જ કુટુંબીજનો હોય તેમ તેમના અંગત પ્રશ્નોને ઉકેલી આપ્યા હતા. આ બધું તેઓ એટલા માટે કરી શક્યા હતા કે તેમનું હૃદય માનવતાની લાગણીથી સભર હતું અને તેઓ હંમેશાં બીજાઓને પોતાની જાત કરતાં વધુ અગ્રતા આપતા હતા.

મિ. જેફ હંમેશાં પોતાના ગ્રાહકોને ખૂબ જ સન્માન આપતા હતા. કોઈક ઉદ્ધત ગ્રાહકો હોય તો તેમની સાથે પણ ખૂબ જ નમ્રતાથી વર્તતા હતા અને કદીયે ન તો એવાઓની લાગણીને ઠેસ પહોંચાડતા હતા કે ન તો તેમને અપમાનિત કરતા હતા. તેમનો ‘જવા દો’ વાળો સ્વભાવ કદીયે પોતાના ગ્રાહકો સાથે કોઈ સમસ્યા ઊભી થવા દેતો ન હતો. તેમના આ પ્રકારના વર્તનને સમજવા માટે ખલિલ જિબ્રાનનું એક કથન સાર્થક પુરવાર થશે જે આ પ્રમાણે છે: “કોઈ વ્યક્તિ તમને ઈજા પહોંચાડે, તો કદાચ તેને તમે ભૂલી જશો; પણ જો તમે તેને ઈજા પહોંચાડી, તો તમે તેને હંમેશ માટે યાદ રાખશો જ.” મિ. જેફ પોતાના જીવનના અનુભવો અને પોતે જિંદગીભર જે સંઘર્ષ કર્યો હતો તેમાંથી ઘણું શીખ્યા હતા અને તે રીતે તેમણે પોતાની જાતને ઘડી હતી. એમનો પોતાના અને અન્યોના જીવન વિષેનો દૃષ્ટિકોણ હંમેશાં હકારાત્મક અને આત્મવિશ્વાસપૂર્ણ રહ્યો હતો.

મિ. જેફનો નશ્વર દેહ કબરમાં છે, તેમનો આત્મા (રૂહ) જન્નતમાં છે; પણ તેમની મધુર યાદો એમની સાથે કોઈપણ સંબંધે સંપર્કમાં આવનાર તમામ લોકોનાં દિલોદિમાગમાં હંમેશ માટે જીવંત રહેશે.

આપણે ઈશ્વરને પ્રાર્થીએ કે તેમના આત્માને જન્નતમાં ઉચ્ચતમ દરજ્જો નસીબ થાય.

સહૃદયતાસહ,

વલીભાઈ મુસા

(પ્રસ્તાવનાલેખક અને અનુવાદક)

sanvedna-na-soor (સંવેદનાના સૂર)

 

નીતિકથાઓ અને દૃષ્ટાંતકથાઓ

Click here to read in English

આ બધી માનવપાત્રીય નીતિકથાઓ કે માનવેતરપાત્રીય દૃષ્ટાંતકથાઓ સાહિત્યનાં એક જાતનાં સ્વરૂપો કે પ્રકારો છે. આ રચનાઓ ગદ્ય કે પદ્યરૂપે હોય છે અને સાંભળનાર કે વાંચનાર માટે ધાર્મિક કે નીતિવિષયક શિખામણ સાથે અંત પામે છે. આ વાર્તાપ્રકારનાં મૂળભૂત સ્રોત ધાર્મિક સાહિત્યમાંથી મળે છે, તો કેટલીકવાર તેમના ઉત્થાનને આપણે જાણી શકતા નથી હોતા; કેમ કે તે અજાણ્યા સર્જકો કે કથાકારો દ્વારા સર્જાએલ હોય છે. ઉભય પ્રકારની આ કથાઓમાં ડહાપણ શીખવવાના કે ચારિત્રયઘડતર કરવા માટેના સમાન હેતુઓ હોય છે; આમ છતાંય આ બંને પ્રકારો વચ્ચે એક પાતળી ભેદરેખા જોવા મળે છે. સામાન્ય રીતે ‘નીતિકથા’ (Parables)માં માનવી પાત્રો હોય છે, જ્યારે દૃષ્ટાંતકથાઓ (Fables)માં પ્રાણીઓ, છોડવાઓ, પદાર્થો વગેરે પાત્રો તરીકે આવે છે. ગમે તે હોય, પણ આ બધી વાર્તાઓ આપણા પરાપૂર્વ કાળથી ચાલ્યા આવતા મૂલ્યવાન વારસા સમાન છે અને આવનારી પેઢીઓ સુધી જળવાઈ રહેશે અને વૃદ્ધિ પણ પામ્યે જશે.

ઈ.સ.પૂર્વે પાંચમી સદીમાં થઈ ગએલો વાર્તાકાર ઈસપ શરૂમાં તો આફ્રિકન ગુલામ હતો, પણ પાછળથી તેને આઝાદ કરી દેવામાં આવ્યો હતો. તે બહુ જ વિખ્યાત બોધકથાકાર હતો અને તેની બોધકથાઓ વિશ્વભરમાં ફેલાઈ ગઈ છે. ખ્રિસ્તી બોધવાર્તાઓ અને પ્રાચીન ગ્રીક અને સંસ્કૃત ભાષાઓમાંથી પ્રાપ્ય એવી અસંખ્ય આવી વાર્તાઓએ આપણી નિશાળો કે ઘરોમાં આપણા બાલ્યજીવનને યોગ્ય રીતે ઘડવામાં ખૂબ જ અગત્યનો ભાગ ભજવ્યો છે. આ વાર્તાઓમાં માત્ર બાળકોએ જ નહિ, પરંતુ વડીલોએ પણ એટલો જ રસ લીધો છે. એવાં મોટેરાંઓએ કાં તો પોતાને રસ પડ્યો હોય કે પછી તેમનાં સંતાનોની એવી વાર્તાઓ સંભળાવવા માટેની માગણીઓ હોય; જે હોય તે પણ આ પ્રાચીન સમયથી ચાલ્યા આવતા સાહિત્યપ્રકારમાં તેમણે પણ દિલચસ્પી બતાવી છે. હાલમાં તો આપણે હજારોની સંખ્યામાં બોધકથાઓનાં પુસ્તકો મેળવી શકીએ છીએ, પરંતુ એ બધી કથાઓ શિક્ષણના અભાવના એ પ્રાચીન સમયમાં પણ મૌખિક સ્વરૂપે વિદ્યમાન હતી.

 

Whether just weight and measurement is limited to trades?

Here is a verse from The Holy Qur’an related to ‘Weight and Measurement’ and which is one of the important ethics in the Fair Trading. It is as this: “Woe to the defrauders who when they take a measure from people, take it in full; but when they give by measure or weight to men, they cause loss (give less than what is due). Do they not think that they shall be raised (to life again) for a Great Day, the Day when (all) mankind shall stand before the Lord of the Worlds?”(83:1-6). The concept of ‘Weight and Measurement’ is expected to be understood in shortchanging in numerical method of trading also where the items are sold counting one by one.

No any trader, manufacturer or even a hawker has any right to tread on the rights of the people. Customers have the natural right to have the goods exactly both in quality and quantity and service after sale also for what they pay. In other words, we may say that the justice must be maintained or observed to make a deal fair. I shall recommend you to read a fitting quote of Mahatma Gandhi to understand well the trader-customer relation which was mentioned in my earlier Post “As if Mr. Jeff is alive!”.

My good Readers will not misunderstand me that I am targeting only particular group of people in society. Tendency of double standards can stand for any person, from a laborer to an industrialist and even a Rickshaw driver. In broader sense, all of us might come under the said category, little or more. All expect honesty and good behavior from others, but the most of us are not prepared to behave so as we wish for ourselves. For example to say, we can boldly deny accepting the slightly doubtful soil currency note from others; but we will, contrarily, never miss to try to easily pass on even the fully damaged currency note to others smartly.

Let me speak more to cover some fields in the range of our discussion like mutual relationships between Governments and their citizens. The principle of ‘Give and Take’ also works here. If any of the two gets more and gives little, there occurs the breach of the law of justification. We see that the most of the Governments of the world do collect tremendous backbreaking taxes and do not utilize the funds properly for the welfare of the citizens. Similarly, the citizens agitate for their rights, but they do not fulfill their national duties. All these fall under the category in question.

In the beginning of my post, I have already said that the proper justice must be maintained in all types of mutual affairs or transactions in routine human life. If children don’t take care of their parents, it is unjust and liable to be condemned under the rules of conduct (આચારસંહિતા). Under weighing traders of commodities are some far better than those who travel by bus or train without tickets and also the thieves, pickpockets and likes of them. I don’t take side of the former compared to the latter ones as both pound or penny defrauders are equally sinners or offenders. In the cases of those fully dishonest people, there is no any excuse as their gaining is completely unlawful.

As usual, I’ll represent here a quote of Harold S. Geneen with some changes in certain words of him as “It is an unchangeable law in business or human behaviors that words are words, explanations are explanations, promises are promises; but only performance is the reality.” The false scales and measuring equipments used in trades, either intentionally or lazily, can cheat thousands of the customers and such unfair practice equates with those thieves proving a proverb true that the thief and his brother thief. Both cannot be on par because the disparity in numbers of the people being cheated is much more than those affected with individual thefts. .

Hope my little endeavor for justification of the title of the post would have satisfied my Readers as it is very difficult to make enough room for considerate topics in a single chapter rather than the openness in a volume.

– Valibhai Musa

Note:

Please find a humorous bonus quote of George Bernard Shaw, not fitting fully to the post but appealing to ‘measurement’, as this: “The only man I know who behaves sensibly is my tailor, he takes my measurements anew each time he sees me. The rest go on with their old measurements and expect me to fit them.”

 

ઘણા સમય પહેલાં ….

Click here to read in English
વ્હાલા વાંચકો,

મારી બ્લોગ કારકિર્દીનાં બે વર્ષ અને ૧૦૦ આર્ટિકલ પૂરા થવા નિમિત્તે સ્થાનિક ટ્રસ્ટ – એસેન્ટ ફાઉન્ડેશન (આદર્શ લાયબ્રેરી)ના ઉપક્રમે મે-૨૦૦૯માં “Expressing Feelings of Honor and Gratitude” રિપોર્ટ આર્ટિકલ મુજબ સન્માન સમારંભ યોજાયો હતો, ત્યારે વક્તાઓ તરફથી લાગણી સાથેની માગણી થએલી કે મારા કેટલાક અંગ્રેજી આર્ટિકલોનું ગુજરાતી ભાષાંતર પ્રસિદ્ધ થાય. આ અગાઉના ‘માણસનાં કૌટુંબિક દુશ્મનો’ પછી આ બીજો આર્ટિકલ હું પ્રસિદ્ધ કરી રહ્યો છું અને ભવિષ્યે મારા મુડ, તંદુરસ્તી અને સમયને આધીન રહીને આગળ વધતો રહીશ. ધન્યવાદ.

ઘણા સમય પહેલાં ….

“ઘણા સમય પહેલાં, એક રાજા હતો…રાજકુમારી હતી…પરી હતી!”. સૈકાઓથી ડોશીમાઓ નાનાં છોકરાંઓને કહેતી આવતી વાર્તાઓમાં આવી રીતે શરૂઆત થતી રહી છે. પણ, અહીં આપણા ગામ – કાણોદરની દશકાઓ પહેલાંની અને સૈકાઓ જૂની હાથવણાટ કાપડના સંદર્ભમાં વાત છે. હાલમાં પણ, જ્યારે જ્યારે અને જ્યાં જ્યાં આપણા ગામનો પરિચય આપવામાં આવે છે, ત્યારે શરૂમાં જ આ વાક્ય હોય છે કે “ઘણા સમય પહેલાં, કાણોદરને બનાસકાંઠા (ગુજરાત-ભારત) જિલ્લાના માન્ચેસ્ટર તરીકે ઓળખવામાં આવતું હતું.”

મારા ઈન્ટરનેટના સર્ફિંગ દરમિયાન, એક અંગ્રેજી કાવ્ય “ઈન્ડીઅન વિવર્સ” ઓચિંતુ નજરે ચઢ્યું. આ કાવ્ય પોતાના સમયની વિખ્યાત કવયિત્રી સરોજિની નાયડુ, કે જેમેને “ભારતીય બુલબુલ”નું બિરુદ આપવામાં આવ્યું હતું, દ્વારા રચાયેલું હતું. આ કાવ્ય વાંચ્યા પછી તરત જ મારા બાલ્યકાળથી પરિચિત એવા આપણા કાણોદર ગામની ભૂતકાળની યાદો તાજી થઈ. સરોજિની નાયડુ ભારતીય રાષ્ટ્રીય કોંગ્રેસના પ્રમુખપદે રહી ચૂકેલાં હતાં અને મને લાગ્યું કે કોંગ્રેસના મુખ્ય કેન્દ્ર ગુજરાતની મુલાકાત ટાણે તેમણે આપણા ગામની મુલાકાત લીધી હોય અથવા ગામ વિષે તેમણે સાંભળ્યું હોય; જે હોય તે, પણ મારી ધારણા મુજબ કાવ્યના વર્ણનમાં અને આપણા ગામના ધંધાકીય વાતાવરણમાં મને વિશેષ સામ્ય દેખાયું. વળી, મારી આ ધારણા કદાચ ખોટી પણ હોય કેમ કે કવિઓ માનવીઓના જીવાતા જીવન ઉપરથી જ પોતાની કૃતિઓ રચતા હોય છે અને અહીં જોગાનુજોગ પણ હોય!