ગૌરવ હત્યા

Click here to read in English
પ્રતિવર્ષ ૮મી માર્ચે ‘આંતરરષ્ટ્રીય મહિલા વર્ષ’ ઉજવાય છે. ઘણીબધી બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીઓ, વિશ્વના દેશોની સરકારો, બિનસરકારી સંસ્થાઓ અને બંને પ્રકારનાં મુદ્રિત અને ઈલેક્ટ્રોનિક પ્રસાર માધ્યમો દ્વારા સ્ત્રીઓની જીવનનાં જુદાંજુદાં ક્ષેત્રોમાંની સિદ્ધિઓને બિરદાવવામાં આવે છે અને તેમનું બહુમાન પણ કરવામાં આવતું હોય છે. સ્ત્રીઓનું પ્રમાણ વિશ્વભરમાં કુલ વસ્તીના અડધા ભાગ જેટલું છે. એક જૂનો સ્થાનિક અમેરિકન મુહાવરો છે કે ‘જ્યાં સ્ત્રીઓનું ગૌરવ જળવાતું હોય તે રાષ્ટ્ર કદીય ગુમનામ થતું નથી હોતું; પરંતુ જ્યારે તેમનું ગૌરવ જમીનદોસ્ત થાય છે, ત્યારે બધું જ ખતમ થઈ જાય છે અને તે રાષ્ટ્ર મરી પરવારે છે.’

પરંતુ કોઈ દિવસને કોઈ નામ આપવું તેનો શો મતલબ? આજકાલ જુદા જુદા દિવસોની ઉજવણી એ વ્યવહાર અને દેખાવ માત્ર પૂરતી જ રહી છે. જે તે દિશામાં કોઈ ચોક્કસ કાર્ય જ અર્થપૂર્ણ સાબિત થાય, નહિ તો તે નાટક માત્ર જ બની રહે. મારો આજનો લેખ શીર્ષકના શબ્દો પરત્વેની વાસ્તવિકતાઓને ખુલ્લી પાડવાના પ્રયત્નના એક ભાગરૂપ છે. વિશ્વના મોટા ભાગના દેશોમાં ‘ગૌરવ હત્યા’ એ સળગતો પ્રશ્ન છે. એ એટલું જ સાચું પણ છે કે આ સમસ્યાને એક જ રાતમાં હલ કરી શકાય નહિ; પરંતુ બધી દિશાએથી કોશીશ કરવામાં આવે તો ઓછામાં ઓછું તેનું પ્રમાણ ઘટાડવામાં જરૂર સફળતા મળી શકે. કેટલાક લોકો સહૃદયી, ધાર્મિક અને માનવતામાં શ્રદ્ધા ધરાવનારા હોય છે ખરા; અને આમ તેઓ પોતાની જાત પૂરતા ભલે ભલા હોય, પણ એવા માત્ર હોવું એ પર્યાપ્ત નથી. તેમણે અન્યો વિષે પણ વિચારવું જોઈએ અને સમાજમાં પ્રવર્તતી આવી ઘાતકી પ્રથા કે માન્યતા પરત્વે આંખમીંચામણાં કરવાં જોઈએ નહિ. લોકજાગૃતિ જરૂરી છે કે આવી ગૃહહિંસાને અપરાધ તરીકે સમજવામાં આવે. શિક્ષણ સંસ્થાઓએ તેમનાં પાઠ્યપુસ્તકોમાં ‘માનવ અધિકાર’ના મુદ્દાને સમાવિષ્ટ કરવો જોઈએ. જો સમાજમાં મોટા પાયે આવી લોકજાગૃતિ લાવવામાં આવે તો, આવા ગંભીર અપરાધને કાયદા અને ન્યાયની પ્રક્રિયાથી પણ વધારે સારી રીતે નિયંત્રિત કરી શકાય.

 

ચોરસ દુનિયા – ૧

Click here to read in English
મારા આજના લેખનું શીર્ષક મારા વાંચકોને નવાઈ પમાડનારું અને ક્દાચ ગેરસમજ ઊભી કરનારું લાગશે. ભૌગોલિક અને ખગોળશાસ્ત્રીય સંશોધનોએ સાબિત અને પ્રસ્થાપિત કરી દીધું છે કે પૃથ્વી ગોળ છે,પણ અહીં તેને ‘ચોરસ’ તરીકે ઓળખાવી છે. તમને લાંબો સમય સુધી દ્વિધાભરી સ્થિતિમાં રાખવાના બદલે સીધેસીધું જ કહી દઈશ કે અહીં હું કેદખાનાં અને તેમની કોટડીઓ એટલે કે એ ‘ચોરસ દુનિયા’ વિષે જ વાત કરવાનો છું.

આ લેખ થોડોક વિસ્તૃત હોવાના કારણે, તેને અનુકૂળતાએ હપ્તાવાર પ્રસિદ્ધ કરવામાં આવશે. મારા લેખને સાર્વત્રિક અને સર્વભોગ્ય બનાવવા માટે ઘટનાઓની કેટલીક આંતરિક સ્પષ્ટતાઓને અવગણી છે. આમ કરવા પાછળનો મારો હેતુ અને પ્રયત્ન એ છે કે હું માત્ર મારા વાંચકોની દિલની લાગણીઓને ઢંઢોળવા માગું છું કે જેથી તેઓ આવાં માનવતા વિરોધી કૃત્યોને વખોડી કાઢે અને પોતાના મનોવ્યાપારોને વિશ્વબંધુત્વની ભાવના તરફ વાળે.

 

ચોરસ દુનિયા – ૨

Click here to read in English
હું આગળ વધું તે પહેલાં એ સ્પષ્ટ કરવાનું મને ગમશે કે શા માટે મેં મારી આ લેખમાળાનું શીર્ષક ‘ચોરસ દુનિયા’ પસંદ કર્યું છે. જ્યારે ૧૯૬૯માં હું કોલેજ વિદ્યાર્થી હતો, ત્યારે અમારી કોલેજના વાર્ષિક દિનની ઉજવણી નિમિત્તે ભજવાએલા ગુજરાતી નાટક ‘ચોરસ દુનિયા’માં મેં ભાગ લીધો હતો. મેં એક પાત્રનો અભિનય કર્યો હતો અને નાટકનું વિષયવસ્તુ પણ અહીં વર્ણવવામાં આવતા જેલના વાતાવરણને લગતું હતું.

ચાલો આપણે હવે કેદખાનાની કોટડીઓ તરફ જઈએ. દરેક કેદીએ પોતાનો કોટડી કે વોર્ડ નંબર યાદ રાખવો ફરજિયાત છે. જ્યારે કોઈ જેલ અધિકારી દ્વારા આવો નંબર પૂછવામાં આવે, ત્યારે જો કોઈ કેદી તરત જ જવાબ આપવામાં નિષ્ફળ જાય તો તેણે ગાલે તમાચા અને માથે, જડબે, ગાલે કે શરીરના કોઈપણ ભાગે લાતોના પ્રહાર ખમવા જ પડે. બિચારા કોઈક વિદેશીઓ આ દેશની ભાષા જાણતા ન હોવાના કારણે જલ્દી જવાબ ન આપી શકે તો તેમને પણ આવી શિક્ષાઓ ખમવી પડે છે. આવી અમાનુષી સજા કરનારના હાથ થાકે, ત્યારે પગ વડે લાતો શરૂ થઈ જાય અને ગુસ્સાપૂર્વક ગાળો ભાંડતાં કહેવામાં આવે, ‘તમારાં માબાપનું ભૂડું થાય, અરે ઓ બદમાશો, કેમ તમે તમારો કોટડી/વોર્ડ નંબર યાદ નથી રાખી શકતા?’

 

ચોરસ દુનિયા – ૩

Click here to read in English
હવે, મારા વાંચકો, જો તમે રોકી શકતા હો તો ઘડીભર તમારા શ્વાસને રોકી લો; કેમ કે હવે પછી રજૂ થનાર માનવતાના ઘોર અપરાધને સાંભળવા પહેલાં તમારી જાતને તમે સંભાળી શકો. અહીં તમે સ્ત્રીઓને કેદીની હાલતમાં બેઠેલી જોઈ શકો છો. અહીં તમે પોતાની માતાઓને ચીપકી ગએલાં નાનાં ભયભીત બાળકોને જોઈ શકો છો. અહીં તમે સહેજ મોટી ઉંમરનાં બાળકોને પણ જોઈ શકો છો કે જે જેલની પરસાળમાં ફૂટબોલને હવામાં લાત મારવાનો અભિનય કરી રહ્યાં છે કેમ કે વાસ્તવમાં ત્યાં ફૂટબોલ છે જ નહિ! આવા માનવતાવિહોણા સ્ત્રીઓ અને બાળકો સાથેના વ્યવહાર અંગે સાવ ટૂંકાણમાં જ ફિયોદોર દોસ્તોયવીસ્કી (Fyodor Dostoyevsky) ટીકા કરતાં લખે છે, ‘સમાજની સાંસ્કૃતિક માત્રાનું માપ કાઢવું હોય તો તેની જેલોની મુલાકાત લેવી જોઈએ.’ હું ફરી એક વાર પીટર બેનિસન (Peter Beneson) ના શબ્દો ટાંકીશ જે છે, ‘અઠવાડિયાના કોઈપણ દિવસનું સમાચારપત્ર ખોલો, જેમાં તમને એવો અહેવાલ જોવા મળશે જ કે દુનિયામાં ક્યાંક ને ક્યાંક કોઈને જેલભેગો કરવામાં આવ્યો છે અથવા તો તેના ઉપર જુલ્મ કરવામાં આવ્યો છે કે પછી ફાંસીએ લટકાવવામાં આવ્યો છે; એનું કારણ એ હોય છે કે જે તે વ્યક્તિનાં મંતવ્ય તેની સરકારને સ્વીકાર્ય નથી હોતાં.’

 

ચોરસ દુનિયા – ૪ (ઝિંદાને શામ – Syria)

Click here to read in English
આ લેખમાળાના અગાઉના ત્રણ ભાગમાં મેં કેટલાંક પાત્રોનું નામાભિધાન (અ,બ,ક,ડ,ઈ)તરીકે કર્યું હતું. એ પાત્રોની કરૂણ કહાનીઓ કાલ્પનિક નહિ, વાસ્તવિક હકીકતો ઉપર આધારિત હતી. મેં અગાઉ સ્પષ્ટ કર્યા મુજબ એ પાત્રોનાં સાચાં નામ ભલે ન આપ્યાં હોય, પણ મારે જે કહેવાનું હતું તે મેં કહી દીધું હતું; પણ અહીં મારા વિષયના આ ચોથા અને છેલ્લા ભાગમાં સ્પષ્ટ અને ખુલ્લી રીતે નામો આપવામાં અચકાઈશ નહિ. આ ઘટના એ ઐતિહાસિક સત્ય છે અને આખી દુનિયા અને ખાસ કરીને શીઆ મુસ્લીમો માટે પરિચિત એવી ‘કરબલાની કરૂણાંતિકા’ ની અહીં વાત કરવાની છે. કરબલાના મેદાનમાં હજરત ઈમામ હુસૈન (અ.સ.)અને તેમના વફાદાર સાથીઓની શહાદત લોકોના માનસપટમાં ચૌદસો વર્ષ થયાં હોવા છતાં હજુ જીવંત છે અને તેમને અનુસરનારાઓનાં દિલો આજે પણ તેમના ઉપર થએલા જુલ્મોને યાદ કરીને અપાર વેદના અનુભવે છે.